Straling in het kort
Deze pagina's geven u basisinformatie over ioniserende straling en radioactieve stoffen, maar zijn zeker niet volledig.
Wat is straling?
Door de opkomst van mobiele telefoons, andere vormen van mobiele communicatie
en ontwikkelingen in de medische diagnostiek en therapeutische behandeling van tumoren,
staat straling in het middelpunt van de belangstelling. Dagelijks worden we blootgesteld aan veel soorten straling. Naast schadelijke effecten bij een te hoge blootstelling aan verschillende soorten straling kennen we ook nuttige toepassingen van deze stralingssoorten.
Zie verder: soorten straling
Ioniserende straling
Ioniserende straling is onzichtbaar, je kunt haar niet horen, niet ruiken, niet proeven en niet voelen. Zij is echter wel in staat biologische effecten te veroorzaken waardoor de gezondheid nadelig kan worden beinvloed.
Ioniserende straling kan kunstmatig worden opgewekt of van nature aanwezig zijn.
Kunstmatige straling
Straling opgewekt in een röntgentoestel of afkomstig van radioactieve stoffen die actief zijn gemaakt in een kernreactor of cyclotron noemt met kunstmatige straling.
Natuurlijke straling
In de natuur komt ook ioniserende straling voor:
-vanuit de ruimte (de zon) bereikt ioniserende straling het aardoppervlak;
-in de aardkorst, vooral in gesteente, komen langlevende (= lang instabiel
blijvende) radioactieve stoffen voor zoals radium, uranium, thorium,
kalium;
-in planten en in water kunnen radioactieve stoffen van nature voorkomen door opname van natuurlijke radioactieve stoffen uit de aardkorst. Ook kunstmatige radioactieve stoffen kunnen hierin voorkomen. Door kernbomproeven, reactorongevallen en door lozing van radioactief afval is kunstmatige radioactiviteit in het milieu gebracht.
Blootstelling aan ioniserende straling
De mens kan blootgesteld worden aan een uitwendige bestraling en aan inwendige bestraling. Bij uitwendige bestraling wordt het lichaam van buitenaf bestraald en bij een inwendige blootstelling bevindt de stralingsbron zich in het lichaam.
Om meer te weten over blootstelling kies dan blootstelling aan ioniserende straling
Radioactiviteit en ioniserende straling
De door radioactieve stoffen uitgezonden straling wordt in de volksmond en door de pers vaak "radioactieve straling" genoemd. Dit is echter een onjuiste benaming omdat de straling die wordt uitgezonden niet radioactief is, maar het gevolg is van radioactief verval van stoffen.
Zie voor meer informatie onder: radioactiviteit en ioniserende straling
Röntgenstraling en radioactieve stoffen
In november 1895 ontdekte W.C. Röntgen een nieuw soort straling.
Aan het einde van de 19e eeuw werden, behalve de röntgenstraling, nog andere stralingssoorten ontdekt. Henri Becquerel ontdekte stoffen die, net als röntgenstraling, in staat waren een zwarting te veroorzaken op een fotografische plaat.
Meer over de ontdekking van ioniserende straling
Radioactief verval
Alle materie bestaat uit atomen. Een gemiddeld mens bestaat uit 4 miljard atomen zuurstof, koolstof, waterstof, stikstof en andere elementen. Een atoom bestaat uit een positief geladen kern met daaromheen draaiend negatief geladen elektronen. De kern is een soort harde pit en bevat protonen en neutronen. Alle atoomsoorten met eenzelfde aantal protonen behoren tot één element (bijvoorbeeld koolstof). Als meer algemene benaming voor atoomsoort wordt het woord nuclide gebruikt. Een nuclide wordt weergegeven door het element plus het aantal aanwezige kerndeeltjes (bv. koolstof-12 en koolstof-14, zijn van hetzelfde element maar zijn verschillende nucliden). In een stabiele atoomkern zijn de kerndeeltjes zo sterk gebonden, dat zij de kern niet kunnen verlaten. Bij radioactieve atoomsoorten, radionucliden, is er een overschot aan energie in de kern, waardoor deze vroeg of laat verandert en straling uitzendt. Dit kan een (kern)deeltje zijn maar ook elektromagnetische straling.
De verandering van een instabiele atoomkern noemt men radioactief verval
Becquerel
De becquerel (Bq) is een maat voor de activiteit van radioactieve stoffen en genoemd naar Henri Becquerel, de ontdekker van het verschijnsel radioactiviteit.
Het aantal Bq per gram zegt iets over de activiteit van een stof.
Sievert
Indien het lichaam aan een bepaalde hoeveelheid ioniserende straling wordt blootgesteld noemen we de invloed hiervan een dosis.
De Sievert wordt gebruikt als een maat voor de effectieve dosis. De effectieve dosis is een gemiddelde lichaamsdosis.
Om een indruk te krijgen hoeveel een Sievert is moet men zich realiseren dat iedere Nederlander ongeveer 1 millisievert per jaar aan natuurlijke straling ontvangt.
Een Sievert is dus een factor 1000 meer dan de in Nederland aanwezige natuurlijke stralingsbelasting,
Halveringstijd
Radioactieve stoffen zenden straling uit totdat alle instabiele atoomkernen zijn veranderd. De hoeveelheid straling die wordt uitgezonden zal steeds minder worden omdat er steeds minder instabiele atoomkernen aanwezig zijn. Het aantal kernveranderingen per seconde wordt de activiteit van de radioactieve stof genoemd. De afname van de activiteit kan worden beschreven met behulp van de halveringstijd (T½). Na het verstrijken van één halveringstijd is de activiteit gehalveerd. Na het verstrijken van twee halveringstijden is de activiteit de helft van de helft, dus nog maar een kwart (¼) van de oorspronkelijke waarde. Na drie halveringstijden resteert, de helft van de helft van de helft = 1/8. De halveringstijd is uniek, heeft een vaste waarde en is afhankelijk van de radionuclide. Er bestaan nucliden met een hele korte maar ook met een hele lange halveringstijd (polonium-214 bijvoorbeeld heeft een halveringstijd van 0,16 milliseconde en uranium-238 heeft een halveringstijd van 4,7 miljard jaar).
Achtergrondstraling
Hoewel straling pas zo’n honderd jaar geleden werd ontdekt, is er sinds het ontstaan van de aarde straling aanwezig. Straling bereikt ons vanuit de kosmos en uit de aardkorst.
Lees verder onder: achtergrondstraling
Biologische effecten van straling
Wanneer ioniserende straling levend weefsel treft kunnen door ionisaties biologische effecten ontstaan.
Lees verder onder: Biologische effecten